Errege Bardea

Nafarroako hegoaldean, Ebroren sakonunea esaten zaion eremuan, estepa iberiarraren adibiderik onenetako bat dugu, Aragoiko Monegros parajearekin batera. Higadurak ederki zizelkatu du erliebea (urak, batez ere), hiru eremu sortuta. Eremu horietako bakoitzak bere ezaugarriak ditu: iparraldean eta mendebaldean, El Plano esaten zaion meseta edo ordoki handi bat; hegoaldean, Bardea Beltza; eta erdigunean, aurreko bi eremu horiek zedarrituta, Bardea Zuria izeneko sakonune handia, arras higatua. Lurzoruan buztinak, kareharriak eta hareharriak dira nagusi, ia ez dago landaretzarik, eta euri gutxi egiten du, baina egiten duenean, sekulako erauntsiak izaten dira. Baldintza horietan, urak azkar eta indarrez egin du bere lana. Horren ondorioz, sakan ikusgarriak osatu dira, hala nola Barranco Grande eta Cortinas deritzenak. Urak, halaber, buztinezko ordoki edo lautadak sortu ditu, hareharrizko edo kareharrizko goi-geruza batek estaliak; ordoki horiek handiak badira, “plana” esaten zaie (Ralla, Alfarillo) eta txikiak badira, berriz, “cabezos”, hau da, buruak (Piskerra, Castildetierra, Rallón). Zalantzarik gabe, erliebe bitxia da, eta ohi ez bezalako paisaia horrek erakarrita, pelikula eta publizitate-iragarki asko filmatu dira Bardean.

Bardeako bazterretan, estepako fauna eta landaretza interesgarria da nagusi. Horrela, landaretzari dagokionez, gehienbat, larreak eta sasitza mediterraneoak aurkituko ditugu; esate baterako, elordiak, milazkak, artemisia belarzuriak, sisalloak eta ipuruak. Belar-landareen artean, berriz, Salicornia patula edo belar gazia dago, lur gazietan hazten baita. Hegoaldean, lurra ilunagoa da, Bardeako baso bakarrak hazten baitira, pinu beltzeko basoak dira, Caídas de la Negra izeneko natur erreserban.

Hegaztien artean, badira ehun espezie baino gehiago; horien artean, 24 harrapari-espezieak dira nabarmentzekoak, bai eta estepa-hegaztiak ere, hala nola basoiloa, basoilo txikia eta atalarra. Ugaztunen artean, saguzarrak, azeriak eta basakatuak aipatuko ditugu. Ur baltsa edo idoietan, Graels barboa bizi da; eguteran, berriz, lataste sugegorria dabil sigi-saga edota eskinko bostatza ezkutatzen da, hau da, Nafarroako beste leku batzuetan bizi ez den sugandila.

Errege Bardea izeneko parajea Natur Parkea eta Biosferaren Erreserba izendatua dago, bertako biodibertsitatea eta pasaia berezia zaintzeko. Parkearen barnean hiru erreserba natural daude: Vedado de Eguaras izenekoa 500 hektarea inguruko zirku bat da, eta bertan, Peñaflor gazteluko hondakinak daude. Rincón del Bu parajeak, berriz, hontz handiari zor dio izena, hango haitzebakietan hazten baititu kumeak, eta Caídas de la Negra, desnibel handiko sakanez betea dago.

Transhumantziaren garrantzia

Errege Bardean ez dago herririk, baina aziendak aspaldi-aspalditik erabili ditu lur horiek guztiak bazkatzeko. Izan ere, Nafarroako errege-erreginek Bardeako bazkalekuen aprobetxamendua eman zieten Erronkaribar eta Zaraitzuri, musulmanen aurkako borrokan aritu izanaren ordainez. Horrela, ardiak Bardeara eramateko bideak sortu ziren, hala nola Erronkariarren Ardibidea. Garai batean, 300.000 ardi ere aritu ziren bazkan Bardean, erdiak Pirinioetako ibarretatik joandakoak.  

Gaur egun, ardiak oraindik ere irailaren 18an sartzen dira Bardeara El Paso esaten zaion lekutik, baina buru gutxiago etortzen dira. Aldi berean, lehorreko nekazaritza-alorrak zabaldu eta lurrak sistema tradizionalarekin erabiltzen dira: urte batean, zereala, eta hurrengoan, lugorria. Gaur egun, Bardeako lurren erdia erabiltzen da nekazaritzarako.

Bardeako Komunitatek kide asko ditu. Hona hemen: Erribera Garaiko 11 udalerriak; Tuterako Erriberako 8ak, Zaraitzu eta Erronkaribar, eta La Olivako monasterioa. Komunitateak nekazaritza, abeltzaintza eta bestelako aprobetxamendu txikiagoak erabiltzeko eskubidea dauka.